De directeur leeft zich op dezelfde manier in de schoonmaker in, als hij van zijn leerkrachten verlangt dat zij dat doen met de kinderen in de klas. Hij vraagt zich af in welk beroep het ´op van alles en nog wat kritiek hebben´ een terechte kwalificatie is. Hij komt op ‘een deelnemer aan een protestdemonstratie’. Die maakt met teksten duidelijk wat er wel of niet moet gebeuren. Zo iemand wil richting aangeven, wil sturen.

Hij besluit om in het volgende gesprek aan de schoonmaker voor te leggen dat hij de richting bepaalt, met als enige beperking: ‘de financiën liggen vast en daar ga ik over’. Tot zijn verbazing zegt hij volmondig ja.

In ieder overleg brengt hij in wat hij wil en verifieert even of dat past. Er vinden geen conflicten meer plaats.’

Wat is hier gebeurd?

Door ja te zeggen tegen de manier van doen van de ander, wordt de positieve kwaliteit van het weerspannige zichtbaar. Het terechte wordt erkend nog voordat het begrepen is. Met behulp van een ‘omvorm’-techniek wordt het aanvankelijk negatieve oordeel omgezet naar een positieve insteek.

De leerkracht zet allerlei lettertypes op het bord: dun, dik, met krul, strak, sierlijk, gedrongen, langgerekt, kleurrijk en sober.
De klas schrijft keurig netjes en wie werkt er het hardst? Juist…. De woorden werden nu keurig los van elkaar geschreven. En bovenal maakt de hele klas minder spelfouten (..!).

Wat gebeurde hier?

De leerkracht heeft het storende niet weg willen poetsen, maar juist verstrekt. Zij zag, dat het schrijven van dit kind een soort tekenen was. Zij zag de potentie van de leerling en ging daar op in. Dit vraagt een beeldend kijken en denken.

Het niet-werken wordt als een realiteit geaccepteerd. Om verbinding met het ‘knijpen’ te krijgen, hebben we onze eigen ervaringen met knijpen opgezocht. Ik realiseer me dat ik knijp wanneer ik mijn theekopje vast heb. Dan draag ik het kopje en houd het vast.

Dan zoeken we een situatie, waarin nietsdoen, dragen en vasthouden positief is. We herkennen deze manier van handelen bijvoorbeeld in het beroep van een livrei of ober die met het dienblad klaar staat.

De handelingsimpuls van de jongeman benoemen we op basis van onze ervaringen met de twee werkwoorden: ‘dragend vasthouden’. Dan stellen we ons een nieuwe situatie voor, waarin we aansluiten bij zijn handelingsimpuls. De jongeman wordt gevraagd om de snoeischaar vast te houden. Ik kan hem dan om de snoeischaar vragen als ik die nodig heb.

Twee weken later:
Ik heb graskanten afgestoken en het gras in de emmer gedaan die ik de jongeman heb gegeven om hem vast te houden. Wanneer de emmer vol is, leegt hij die uit zichzelf in de gereedstaande kruiwagen. Elke ochtend en middag ben ik zo een kwartier, samen met mijn ‘assistent’, aan het werk . Na anderhalve week staat hij met zijn emmer klaar voor de klus.

Een half jaar later:
Het lukt om hem veel vaker actief mee te laten werken en het onverwachts anderen knijpen treedt aanmerkelijk minder vaak op.

Reflectie:
Met het volgen van de techniek van het ‘ontwerpend verkennen’ werd het me mogelijk om de jongeman en zijn gedrag niet langer af te wijzen, maar ja tegen hem te zeggen en zijn eerst storende gedrag, eenmaal als zinvol benoemd, juist te kunnen versterken. Het voordenken van een nieuwe situatie heeft me geholpen om ter plekke intuïtief, situationeel te handelen.

Ik wil met hem oefeningen doen maar ontdek ik dat ik de verkeerde map heb meegenomen. Ik verontschuldig me daarvoor en ik laat Bernd dan maar zien wat er in déze map staat en vertel wat het is (Het is de inhoud van een opleidingsovereenkomst en de rechten en plichten van werkgevers en werknemers). Bernd lijkt niet betrokken en kijkt naar de hoek van de kamer. Als er pagina’s met foto’s van groenteplanten komen zegt Bernd meteen: ‘Ik weet dat dat een radijs is; ze smaken zeer goed.’ En vervolgens bladert hij zelf verder door de map. Hij stopt bij de planten die hij kent en vertelt wat hij ervan weet ; ik heb niets gevraagd of gezegd.

Hierop terugkijkend realiseer ik me dat we een onverwacht succesvol leergesprek hebben gehad. Het begint met mijn vergissing: ik heb de verkeerde map meegenomen. Ik laat Bernd zien wat er in de map zit en vertel erover. Dat wat ik doe heeft blijkbaar te maken met de manier van leren van Bernd, met zijn handelingsimpuls. Het is een ‘gelukte onverwachte handeling’.

Terugblik:
Mijn actie kan worden gekarakteriseerd als ‘vertellend tonen’. De handelingsimpuls van Bernd, die verschijnt wanneer hij zich omdraait en de andere kant opkijkt, alsof hij afwezig of niet betrokken is, interpreteer ik eerst negatief. Neutraal gezien kan dit gedrag worden omschreven als ‘wegkijken’. Als ik het als een positieve activiteit van Bernd beschouw, dan is het een ‘met zijn hoofd wijzen naar iets anders in de ruimte’. Dan is het ‘aanwijzend bekijken’. Met mijn actie heb ik dus intuïtief aangesloten, meebewogen met de handelingsimpuls van Bernd. Hij zette deze beweging vervolgens op eigen initiatief voort.

Hoe sluit ik in een volgende bijeenkomst bij zijn handelingsimpuls aan? Want alleen als ik bij hem aansluit kan ik zijn leerproces stimuleren.

Na het ontbijt vraag ik hem of we weer in de wintertuin zullen gaan zitten voor de zesde leerbijeenkomst.
Ik: ‘Ik wil je graag op jouw werkplek bezoeken omdat ik benieuwd ben naar wat je doet en hoe je dat doet’.
Hij gaat zonder antwoord aan de slag in het veld. Als ik hem daar later bezoek , komt hij mij al tegemoet. Ik vraag hem opnieuw om mij zijn werk te laten zien. Hij laat me dan zien hoe hij het onkruid wiedt . Hij snijdt de wortels altijd net onder de grond met een klein mesje af. Als we naar de oude wortels van de kweek kijken , merkt hij dat het onkruid er weer is uit opgegroeid .
Ik: ‘Hoe kun je dit nou stoppen?’
Bernd: ‘Door de wortel helemaal te verwijderen.’
Ik: ‘Is dat mogelijk?’
Bernd: ‘Nee.’
Nu laat ik hem zien dat je met een langer uitsteekmes en het verder losmaken van de grond rond de wortel meer wortel uit de aarde haalt. Het wordt hem duidelijk dat het nu langer duurt voordat het onkruid weer opkomt en je dus niet zo vaak hoeft te wieden.
Vervolgens kijken we naar de wortels van verschillende andere onkruiden en wordt hij zich bewust van de verschillen in vorm en lengte. Wortels van korte wortelkruiden kunnen worden verwijderd door losmaken van de aarde, maar dieper in de aarde wortelende wortels niet.

Wat leerde ik hier?
Ik heb zijn werkveld bewust opgezocht als leerruimte. Het was niet zo gemakkelijk voor hem om dat te laten gebeuren. Ik hoef blijkbaar niet kennis, die ik aan hem op de een of andere manier wil overbrengen, bewust mee te nemen. Hij heeft de meeste kennis zelf al, maar hij is zich er niet van bewust. Alleen door samen naar iets te kijken wordt het voor hem, en ook voor mij, bewuste kennis door ‘Aanwijzend bekijken’. Het moment dat ik de onkruiden met hem bekeek, zal hij zich, verwacht ik, herinneren.
Het lesmateriaal ontstaat dus pas in onze ontmoeting, wanneer ik mijn impuls in het zoeken of vormgeven van een leerruimte volg en tegelijkertijd met de handelingsimpuls van Bernd meebeweeg.